Οι παραϋπνίες είναι οι διαταραγμένες (παθολογικές) σωματικές συμπεριφορές που συμβαίνουν στη διάρκεια του ύπνου και τυπικά ταξινομούνται επί τη βάσει του σταδίου του ύπνου στο οποίο εμφανίζονται (NREM ή REM).
Παρόλο ότι η επίπτωση των ψυχιατρικών διαταραχών στα παιδιά με τις NREM παραϋπνίες είναι αρκετά χαμηλή, η συνολική επίπτωση μιας τουλάχιστο παραϋπνίας γύρω στην ηλικία των 13 ετών, έχει αναφερθεί ότι μπορεί να φθάσει μέχρι και στο 78%. Αυτές οι καταστάσεις, παρόλο ότι σπανίως χρειάζονται τη κλινική παρέμβαση, μπορούν να προκαλέσουν ανησυχία στην οικογένεια.
Η Υπνοβασία
Η υπνοβασία είναι ο συνδυασμός του βαδίσματος με τη διατήρηση της μειωμένης συνείδησης μετά την αφύπνιση από τον ύπνο. Παρόλο ότι ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό από τα παιδιά μπορεί να εκδηλώσουν τουλάχιστον ένα επεισόδιο υπνοβασίας, αρκετά λιγότερα από αυτά θα παρουσιάσουν επαναλαμβανόμενα αποδιοργανωμένα επεισόδια υπνοβασίας. Στις τυπικές περιπτώσεις υπνοβασίας τα παιδιά δεν θυμούνται το επεισόδιο και συχνά οι συμπεριφορές τους είναι ακατάλληλες (όπως είναι η ούρηση μέσα σε ένα καλάθι άχρηστων, η μετακίνηση των επίπλων με τυχαίο τρόπο, το σκαρφάλωμα έξω από ένα παράθυρο). Μερικές φορές οι υπνοβάτες μπορεί να περιτριγυρίζουν σε γνωστά περιβάλλοντα, αλλά είναι επιρρεπείς στα κτυπήματα επάνω σε αντικείμενα ή στις πτώσεις.
Η υπνοβασία είναι σχετικά συχνή στην παιδική ηλικία με την ετήσια επίπτωσή της να φθάνει στο 17%. Η προσπάθεια αφύπνισης του παιδιού είναι συχνά δύσκολη και παραδόξως μπορεί να επιδεινώσει τη σύγχυση και την απώλεια του προσανατολισμού. Παρόλο ότι η υπνοβασία σπανίως αποτελεί την αιτία τραυματισμού του ατόμου, είναι πιθανό μετά από ένα επεισόδιο υπνοβασίας να προκύψει μια συγχυτική αφύπνιση, την οποία χαρακτηρίζει η απώλεια του προσανατολισμού στη διάρκεια μιας αφύπνισης από τον NREM ύπνο. Συχνά, αυτή συνοδεύεται από την εκφορά λόγου και την ανεπαρκή ανάκληση στη μνήμη των συμβάντων την επόμενη ημέρα. Σε αυτή την περίπτωση, η πιθανότητα μιας τυχαίας βίαιης ενέργειας – στον εαυτό του ή τους άλλους – είναι μεγαλύτερη.
Οι νυχτερινοί τρόμοι
Οι νυχτερινοί τρόμοι ή οι τρόμοι του ύπνου είναι επεισόδια έντονου φόβου, τα οποία αρχίζουν με ένα ξαφνικό κλάμα ή με μια έντονη κραυγή και συνοδεύονται από μια αυξημένη δραστηριότητα του αυτόνομου νευρικού συστήματος. Συνήθως, οι περισσότεροι συμβαίνουν στα παιδιά της προεφηβικής ηλικίας. Οι γονείς συνήθως περιγράφουν να είναι το παιδί απαρηγόρητο, κατά τη διάρκεια του επεισοδίου. Από πολλές μελέτες έχει διαπιστωθεί μια σχέση μεταξύ των επιπέδων του άγχους και των παραϋπνιών στα παιδιά. Και συγκεκριμένα, φαίνεται ότι το αυξημένο άγχος σχετίζεται με την αυξημένη επίπτωση των νυχτερινών τρόμων και των αφυπνίσεων. Οι νυχτερινοί τρόμοι διαφέρουν από τους νυχτερινούς εφιάλτες
Οι διαφορές μεταξύ των νυχτερινών τρόμων και των νυχτερινών εφιαλτών
| Οι νυχτερινοί τρόμοι: | Οι νυχτερινοί εφιάλτες: |
| Τα παιδιά κοιμούνται | Τα παιδιά είναι ξύπνια |
| Τα παιδιά δεν θυμούνται το επεισόδιο | Τα παιδιά θυμούνται το επεισόδιο |
| Τα παιδιά είναι δύσκολο να παρηγορηθούν | Τα παιδιά μπορούν να παρηγορηθούν κατά τη διάρκεια του επεισοδίου και ανταποκρίνονται με τα άλλα άτομα που επικοινωνούν μαζί τους. |
| Τα παιδιά μπορεί να σηκωθούν, να βαδίζουν γύρω και ακόμη και να μιλούν, κατά τη διάρκεια του επεισοδίου | Τα παιδιά, μέχρις ότου ξυπνήσουν τελείως, έχουν περιορισμένη κινητικότητα ή ομιλία. |
Η Υπνολαλία
Η υπνολαλία αποτελεί τη συχνότερη παραϋπνία, με μια αναφερόμενη επίπτωση μεγαλύτερη από το 50% στα παιδιά ηλικία 3 έως 13 ετών. Αυτή συνυπάρχει συχνά με την υπνοβασία και τους νυχτερινούς τρόμους , γεγονός που υποδηλώνει ότι σε αυτές τις καταστάσεις θα πρέπει να υπάρχει κοινός παθοφυσιολογικός μηχανισμός.
Τα μέτρα ασφαλείας για τις NREM παραϋπνίες
Σε γενικές γραμμές τα μέτρα ασφαλείας θα πρέπει να εξατομικεύονται, λαμβάνοντας υπόψη τις συγκεκριμένες ιδιαιτερότητες του παιδιού και της κατάστασης του:
- Αποτρέψτε την υπερβολική κούραση του παιδιού σας και προσπαθήστε να αποφύγετε την αϋπνία του, επειδή αυτές οι καταστάσεις μπορεί να προκαλέσουν υπνοβασία
- Αν είναι δυνατόν, φροντίστε να βρίσκεται το υπνοδωμάτιο του παιδιού σας στο ισόγειο ή το υπόγειο, για να προλάβετε το ατύχημα της πτώσης του
από το παράθυρο
- Τα παράθυρα και οι πόρτες του υπνοδωματίου του θα πρέπει να είναι καλά κλειστά
- Τα παράθυρα να είναι καλυμμένα με χοντρές κουρτίνες, προκειμένου να προληφθούν οι τραυματισμοί του παιδιού σας από τη σύγκρουσή του με τα τζάμια, όταν υπνοβατεί
- Για την αποφυγή των πτώσεων, το κρεβάτι θα πρέπει να είναι στο ίδιο επίπεδο με το πάτωμα
- Τα έπιπλα – τα κομοδίνα, τα τραπέζια, οι συρταριέρες, τα γραφεία – θα πρέπει να απομακρύνονται από το πλάι του κρεβατιού του παιδιού σας
- Θα πρέπει τα φυλάσσονται σε ασφαλή χώρο τα μαχαίρια και τα άλλα αντικείμενα, που είναι επικίνδυνα να προκαλέσουν κάποιο ατύχημα
- Τα κλειδιά του αυτοκινήτου θα πρέπει να φυλάσσονται κλειδωμένα σε ασφαλές μέρος, για να αποτραπεί η πρόσβαση του παιδιού σε αυτά και η ασυνείδητη, υπό κατάσταση ύπνου, επικίνδυνη οδήγηση
Η Θεραπεία
Η μελέτη αναφορικά με τη θεραπεία των NREM παραυπνιών είναι πολύ περιορισμένη. Τα περισσότερα παιδιά καθώς μεγαλώνουν, ξεπερνούν αυτές τις δυσάρεστες εμπειρίες και δεν χρειάζονται καμία θεραπεία, εκτός από τη σωστή ενημέρωση και την απλή καθησύχαση των γονέων. Εφόσον κριθεί απαραίτητο θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην χρησιμοποίηση της στρατηγικής των προγραμματισμένων αφυπνίσεων και των υπνάκων, και κυρίως στην εφαρμογή ορισμένων μέτρων ασφάλειας για το παιδί.
Στη στρατηγική των προγραμματισμένων αφυπνίσεων ζητείται από τους γονείς:
- Να κρατήσουν ένα ημερολόγιο ύπνου στο οποίο θα αναγράφονται οι ώρες στις οποίες συνήθως παρουσιάζει το παιδί ένα επεισόδιο παραυπνίας (πχ. νυχτερινούς τρόμους)
Να ξυπνούν το παιδί τους 30 λεπτά πριν από την ώρα που συνήθως βιώνουν ένα επεισόδιο νυχτερινών τρόμων. Στη περίπτωση που το παιδί τους έχει μέσα στη νύχτα περισσότερα από ένα επεισόδια νυχτερινών τρόμων, ζητείστε από τους γονείς τους να το ξυπνήσουν 30 λεπτά πριν από το νωρίτερο επεισόδιο. Το τρυφερό άγγιγμά ή τα σιγανά λόγια τους, μέχρις ότου το παιδί τους ανοίξει τα μάτια του, είναι αρκετά. Εφαρμόζοντας αυτό τον τρόπο ξυπνήματος, θα κάνετε το παιδί σας να ξανακοιμηθεί από μόνο του εύκολα.
- Να επαναλαμβάνουν αυτό το πρόγραμμα κάθε νύχτα. Όταν το παιδί τους πετυχαίνει να κοιμάται 7 νύχτες, χωρίς κανένα επεισόδιο νυχτερινού τρόμου, την επόμενη εβδομάδα να παραλείψουν για μια νύχτα να το ξυπνήσουν. Στη περίπτωση όμως που εκδηλώσει πάλι ένα επεισόδιο νυχτερινού τρόμου, θα πρέπει να επανέλθουν στις αρχικές προγραμματισμένες αφυπνίσεις του.
Η χρησιμοποίηση των μικρής διάρκειας απογευματινών ύπνων – υπνάκων – βασίζεται στο γεγονός ότι οι νυχτερινοί τρόμοι παρατηρούνται συχνά στα παιδιά που δεν έχουν αρκετό ύπνο.
Μερικοί ειδικοί θεωρούν ότι οι σοβαρές, και παρατεταμένες περιπτώσεις νυχτερινών τρόμων μπορεί να ωφεληθούν από τη λήψη της κλοναζεπάμης ή των τρικυκλικών αντικαταθλιπτικών φαρμάκων. Και αυτό προτείνεται κυρίως για τους ασθενείς με πολύ συχνά και αποδιοργανωτικά επεισόδια νυχτερινών τρόμων, ή για εκείνους που ζουν κάτω από ιδιαίτερες οικογενειακές συνθήκες (πχ., η χρησιμοποίηση του ίδιου υπνοδωματίου με τα αδέλφια, ο ανασφαλής χώρος του ύπνου κα). Ωστόσο, η απόφαση της φαρμακευτικής αγωγής θα πρέπει να παρθεί, αφού ληφθεί σοβαρά υπόψη η σχέση κόστους και αποτελεσματικότητας αυτής της παρέμβασης.