Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να αντιμετωπίσουν τις εντάσεις της καθημερινότητας;
Στην μέση παιδική ηλικία οι ποικίλες πιέσεις και εντάσεις μπορεί να προέλθουν από διάφορες πηγές – από το ίδιο το παιδί, από τους γονείς, τους δασκάλους, τους συνομηλίκους τους και από το ευρύτερο κοινωνικό τους περιβάλλον. Η πίεση μπορεί να λάβει πολλές μορφές, που προκαλούν τα παιδιά και στην οποία θα πρέπει να ανταποκριθεί και συχνά ακόμη και να προσαρμοστεί σε αυτή. Είτε πρόκειται αυτές οι πιέσεις να αποτελούν μόνιμα γεγονότα, όπως πχ., το διαζύγιο των γονέων τους, ή απλώς μια μικρή ταλαιπωρία (πχ., η απώλεια της σχολικής εργασίας για το σπίτι), αυτές οι απαιτήσεις ή εντάσεις αποτελούν ένα αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής εμπειρίας των παιδιών.
Τα παιδιά καλοδέχονται ορισμένα γεγονότα και προσαρμόζονται σε αυτά με σχετική ευκολία. Υπάρχουν όμως και άλλα που τα εκλαμβάνουν ως απειλές για τον εαυτό τους, την οικογένειά τους ή την γενική αίσθηση της ευημερίας τους, και αυτές οι εντάσεις είναι περισσότερο ενοχλητικές. Το στρες που αντιμετωπίζουν τα παιδιά βρίσκεται συνήθως στο μέσο όρο – ούτε ευπρόσδεκτο, αλλά ούτε και πραγματικά επιβλαβές, αλλά περισσότερο ως ένα μέρος εκπλήρωσης των υποχρεώσεων της παιδικής ηλικίας και της γνώσης του εαυτού τους.
Τα μικρότερης ηλικία παιδιά μπορεί επίσης να ανησυχούν για το πώς θα κάνουν φίλους, για το πώς θα επιτύχουν στο σχολείο τους, το πώς θα αντιμετωπίσουν τη πίεση ενός συνομηλίκου ή το πώς θα ξεπεράσουν μια σωματική βλάβη. Οποιαδήποτε μορφής και αν είναι η πίεση, εάν το στρες είναι έντονο ή παρατεταμένο, μπορεί μερικές φορές να αποτελέσει ένα βαρύ τίμημα για τα παιδιά. Ο μεγάλος αριθμός πιεστικών γεγονότων φαίνεται να προδιαθέτουν τα παιδιά στην ασθένεια. Τα σημαντικά γεγονότα, κυρίως αυτά που αλλάζουν την οικογένεια ενός παιδιού για πάντα, όπως συμβαίνει με το θάνατο ενός γονέα, μπορεί να έχουν διαρκείς επιπτώσεις στη ψυχολογική υγεία και την ευημερία των παιδιών. Αλλά και μικρότερης σημασίας παράγοντες άγχους μπορεί να έχουν συνέπειες για τα παιδιά. Μπορεί να συμβάλλουν στην απώλεια του ύπνου ή της όρεξης. Τα παιδιά μπορεί να γίνουν θυμωμένα ή ευερέθιστα και μπορεί να μειωθεί η απόδοσή τους στο σχολείο. Η συμπεριφορά τους και η προθυμία τους για συνεργασία μπορεί να αλλάξουν.
Πως τα διάφορα παιδιά διαχειρίζονται το άγχος
Η ιδιοσυγκρασία των παιδιών ποικίλει και συνεπώς αυτά είναι εντελώς διαφορετικά στην ικανότητά τους να διαχειριστούν το στρες και τις καθημερινές ταλαιπωρίες. Κάποια από αυτά είναι από τη φύση τους άνετα και χαλαρά και προσαρμόζονται εύκολα στα διάφορα γεγονότα και τις νέες καταστάσεις. Και άλλα αποσυντονίζονται εύκολα από τις αλλαγές στη ζωή τους. Ωστόσο, όλα τα παιδιά κατορθώνουν να βελτιώσουν την ικανότητά τους να διαχειριστούν το στρες, εφόσον προηγουμένως επέτυχαν στην αντιμετώπιση δοκιμασιών και προκλήσεων, και συγχρόνως νοιώθουν ότι διαθέτουν την προσωπική τους ικανότητα και τη κατάλληλη στήριξη από την οικογένειά τους και τους φίλους τους. Τα παιδιά που έχουν μια σαφή αίσθηση και επίγνωση της προσωπικής τους ικανότητας και αρμοδιότητας, και αισθάνονται ότι αγαπιούνται και στηρίζονται από το περιβάλλον τους, τα καταφέρνουν, σε γενικές γραμμές, αρκετά καλά.
Ασφαλώς, η ηλικία και το αναπτυξιακό επίπεδο ενός παιδιού θα βοηθήσουν στο να προσδιοριστεί το πόσο αγχωτική μπορεί να του είναι μια δεδομένη κατάσταση. Για παράδειγμα, ενώ η αλλαγή δασκάλων στο μέσο μιας σχολικής χρονιάς, μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό γεγονός για ένα παιδί της πρώτης τάξης του δημοτικού, σε έναπαιδί της 6ης δημοτικού μπορεί να προκαλέσει μόνο μια απλή ενόχληση. Επίσης, ενώ το κοντό ανάστημα αποτελεί ένα δευτερεύον ζήτημα για ένα αγόρι ηλικίας 5 ή 6 ετών, αντίθετα σε ένα έφηβο μπορεί να δημιουργήσει καθημερινή ντροπή και αμηχανία. Το πως ένα παιδί αντιλαμβάνεται και ανταποκρίνεται στο στρες εξαρτάται εν μέρει από την ηλικία και την ανάπτυξή του, από την εμπειρία του, και την ιδιοσυγκρασία του.
Και αποτελεί ειρωνεία το γεγονός ότι πολλοί γονείς εξακολουθούν να πιστεύουν ότι τα παιδιά της σχολικής ηλικίας δεν έχουν την επίγνωση των ποικίλων στρες που τα περιβάλλουν και κατά κάποιο τρόπο είναι έναντι αυτών άτρωτα. Και αυτό γιατί όπως διατείνονται, τελικά, όλα τα παιδιά τους, όχι μόνο έχουν τη κάλυψη όλων των βασικών αναγκών τους , αλλά ίσως έχουν ένα δωμάτιο γεμάτο παιχνίδια, φίλους να τα παίζουν μαζί, άφθονο χρόνο για παιχνίδι , και ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα εξωσχολικών δραστηριοτήτων.
Ωστόσο, τα παιδιά είναι πολύ ευαίσθητα στις αλλαγές που συμβαίνουν γύρω τους, και κυρίως στα συναισθήματα και τις αντιδράσεις των γονέων τους, ακόμη και όταν αυτά τα συναισθήματα δεν επικοινωνούνται με λόγια. Όταν ένας πατέρας χάνει την εργασία του, τα παιδιά θα πρέπει να προσαρμοστούν στις συνθήκες της οικονομικής κρίσης της οικογένειάς τους. Θα πρέπει όχι μόνο να αντιμετωπίσουν τις προφανείς αλλαγές του οικογενειακού προϋπολογισμού, αλλά και με τις αλλαγές της ψυχοσυναισθηματικής κατάστασης των γονέων τους. Τα παιδιά μπορεί να βρεθούν στην ανάγκη να αντιμετωπίσουν: τις προκλήσεις ενός άλλου παιδιού που τα ενοχλούν ή τα εκφοβίζουν στην αυλή του σχολείου (bully), την απογοήτευση από μια κακή επίδοση στα αγωνίσματα ή τα μαθήματα του σχολείου τους, τη μετεγκατάσταση τους σε μια άλλη γειτονιά ή χώρα, την σοβαρή ασθένεια του γονέα τους κά. Μπορεί να νοιώθουν την συνεχή και βασανιστική πίεση να ντύνονται “σωστά” ,ή να παίρνουν υψηλούς βαθμούς στο σχολείο, για να επιτύχουν την γρήγορη εισαγωγή τους στο “κατάλληλο” πανεπιστήμιο.
Το στρες και το σημερινό, μέσης ηλικίας, παιδί
Ορισμένοι ψυχολόγοι πιστεύουν ότι στις ημέρες μας τα μέσης ηλικίας παιδιά στη πραγματικότητα καλούνται να αντιμετωπίσουν περισσότερο στρες από ότι τα παιδιά των προηγούμενων γενεών, ενώ και οι κοινωνικές στηρίξεις που έχουν στη διάθεσή τους είναι λιγότερες. Η αλλαγή στη δομή της οικογένειας από τις πολυμελείς, υποστηρικτικές και διευρυμένες οικογένειες των προηγούμενων γενεών – που περιλάμβαναν και τους δύο γονείς, θείους, θείες, παππούδες και γιαγιάδες – στη σημερινή υψηλή συχνότητα των διαζευγμένων, των μόνο- γονικών, και των θετών οικογενειών, έχει μεταβάλλει εντυπωσιακά την εμπειρία της παιδικής ηλικίας. Εκατομμύρια παιδιών θα πρέπει να προσαρμοστούν σε αυτές τις σημαντικές αλλαγές.
Ακόμη και στις άθικτες και σταθερές οικογένειες , η συνεχής αύξηση των οικογενειών με δύο εργαζόμενους γονείς συχνά αναγκάζουν τα παιδιά να ξοδεύουν το περισσότερο χρόνο τους σε εξωσχολικά προγράμματα και δραστηριότητες, ή να παραμένουν μόνα στο σπίτι τους. Για ορισμένα παιδιά αυτή η απώλεια χρόνου επικοινωνίας με τους γονείς τους είναι πολύ αγχωτική. Επίσης, σημαντικό στρες τους προκαλεί η ευθύνη να φροντίζουν τους εαυτούς τους και το σπίτι της οικογένειας, και μερικές φορές και η υποχρέωση να επιβλέπουν το μικρότερο αδελφό τους, μετά την επιστροφή τους από το σχολείο.
Πολλά παιδιά και οι οικογένειές τους αγχώνονται από τις πολλές δραστηριότητες που γεμίζουν τον “ελεύθερο χρόνο” των παιδιών. Τα υπερβολικά και κουραστικά προγράμματα, με ανεπαρκή διαλείμματα προκαλούν άγχος και εξάντληση στα παιδιά.
Επίσης τα σημερινά παιδιά μεγαλώνουν εκτεθειμένα σε ένα περιβάλλον όπου επικρατεί η βία και η πίεση από τους συνομηλίκους του για πρώιμη σεξουαλική δραστηριότητα και τη χρήση απαγορευμένων ουσιών, και συγχρόνως προειδοποιούνται να προσέχουν, γιατί διατρέχουν το κίνδυνο απαγωγής, σεξουαλικής κακοποίησης και άλλων εγκληματικών πράξεων. Αυτή η αίσθηση ότι ζουν σε ένα ανασφαλή κόσμο αποτελεί μια συνεχή πηγή άγχους για μερικά παιδιά. Με λίγα λόγια, στην εποχή μας τα παιδιά βρίσκονται συχνά αντιμέτωπα με προκλήσεις και προβλήματα που βάζουν σε υπερβολική και διαρκή δοκιμασία τις περιορισμένες διαχειριστικές τους ικανότητες και συχνά καλούνται και προκαλούνται να μεγαλώσουν και να ωριμάσουν πάρα πολύ γρήγορα.
Το καλό και το κακό στρες
Δεν είναι το κάθε στρες κακό. Για παράδειγμα, η μέτριου βαθμού πίεση που επιβάλλεται από ένα δάσκαλο, ή ένα προπονητή μπορούν να παρακινήσουν ένα παιδί να διατηρήσει υψηλά τους βαθμούς του στο σχολείο ή να συμμετέχει με περισσότερη και αποτελεσματικότερη προσπάθεια στις αθλητικές δραστηριότητες. Η εμπειρία της επιτυχούς διαχείρισης των αγχωτικών συνθηκών ή γεγονότων βελτιώνει την ικανότητα του να ανταποκριθεί με επιτυχία σε ανάλογες καταστάσεις και στο μέλλον.
Όταν το στρες είναι συνεχές και ιδιαιτέρως έντονο, έχει δυσμενείς επιπτώσεις στη ψυχή και το σώμα. Τα ξαφνικά αγχωτικά συμβάντα θα επιταχύνουν την αναπνοή και τους καρδιακούς παλμούς του παιδιού σας, θα στενεύσουν τα αιμοφόρα αγγεία του, θα αυξήσουν την αρτηριακή του πίεση και την ένταση των μυών του, και ενδεχομένως να του προκαλέσουν και στομαχική αναστάτωση και κεφαλαλγίες. Καθώς επιμένει το στρες, το παιδί σας μπορεί να γίνει περισσότερο ευαίσθητο στις ασθένειες και να βιώνει τη κούραση, τους νυχτερινούς εφιάλτες, τον τρυσμό των δοντιών – βρουξισμό -, την αϋπνία, τις εκρήξεις οργής, τη κατάθλιψη και την αποτυχία στο σχολείο.
Healthychildren.org, 21/11/15